له پێڵاوه‌كه‌ی (به‌ر پێی) تر به بۆی
نامه‌كه‌ی عبدالملك كوڕی مه‌روان بۆ حه‌جاج
الحمدلله وكفى والصلاة والسلام على نبيه المصطفى وبعد :
خۆشه‌ویستی
هاوه‌ڵانی پێغه‌مبه‌ری خوا ڕه‌زای خوایان له‌سه‌ر بێت، نیشانه‌ی باوه‌ڕه‌و له‌خوا
په‌ریستیمانه، هاوه‌ڵان قوتابی پێغه‌مبه‌ری خوان –صلی الله علیه وسلم- و په‌روه‌رده‌ی
ده‌ستی ئه‌ون، ئه‌وان بوون كیتابی خواو فه‌رموده‌كانی پێغه‌مبه‌ری خوایان –صلی
الله علیه وسلم- به‌ئه‌مانه‌ته‌وه به‌خه‌ڵكانی دوای خۆیان
گه‌یاند، تۆمه‌ت باره ئه‌و كه‌سه‌ی صه‌حابه‌كانی خۆش نه‌وێت، بۆیه ده‌بێت ئه‌وانمان
خۆش بوێت و ڕقیشمان له‌و كه‌سه ببێته‌وه كه ڕقی له‌وانه -ڕه‌زای خوایان له‌سه‌ربێ-،
خۆشه‌ویستی صه‌حابه هه‌نده گرنگه -ڕه‌زای خوایان له‌سه‌ر بێت- زانایان كه هاتوون
باسی عه‌قیده‌یان كردووه باسی خۆشه‌ویستی صه‌حابه‌شیان كردووه، بۆیه
ئیمام (الطحاوي) ده‌فه‌رموێ: {وَمَنْ أَحْسَنَ
الْقَوْلَ فِي أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ
وَأَزْوَاجِهِ الطَّاهِرَاتِ مِنْ كُلِّ دَنَسٍ وَذُرِّيَّاتِهِ الْمُقَدَّسِينَ
مِنْ كُلِّ رِجْسٍ فَقَدَ بَرِئَ مِنَ النِّفَاقِ} متن الطحاوية بتعليق الألباني (لاپه‌ڕه
82 ) .
ڕێز
گرتنی صه‌حابه‌ی كیرام و خۆشه‌ویستنیان خۆشه‌ویستی ئه‌و ئیسلامه‌یه كه له ڕێی
ئه‌وانه‌وه به‌ئێمه گه‌یشت، فه‌زڵ و ڕێزی ئه‌وانیش له فه‌رموده‌كانی پێغه‌مبه‌ری
خۆشه‌ویستمان هاتوه -صلى الله عليه وسلم-: {لاَ تَسُبُّوا أَصْحَابِي، فَلَوْ
أَنَّ أَحَدَكُمْ أَنْفَقَ مِثْلَ أُحُدٍ، ذَهَبًا مَا بَلَغَ مُدَّ أَحَدِهِمْ،
وَلاَ نَصِيفَهُ}رواه البخاري. به‌خشینی یه‌ك شاخی ئاڵتونی جێی به‌خشینی چه‌نگێگی
ئه‌وان ناگرێته‌وه، ئه‌وه ته‌نها فه‌زڵی خوای په‌روه‌ردگاره -سبحانه وتعالى- .
حه‌جاجی
كوڕی یوسفی سه‌قه‌فی حاكمی عێراق بوو ڕۆژێكیان ئه‌نه‌سی كوڕی مالیك بانگ ده‌كات
-ڕه‌زاو ڕه‌حمه‌تی خوای لێبێ- (انس بن مالك) خزمه‌ت كاری پێغه‌مبه‌ری –صلی الله
علیه وسلم- خوا بوو دواین هاوه‌ڵی پێغه‌مبه‌ریش بوو له‌به‌صره وه‌فاتی كرد -ره‌زای
خوای له‌سه‌ر بێ- حه‌جاج كه چاوی به‌ئه‌نه‌س كه‌وت پێی ووت: {إِيهٍ إِيهٍ يَا
أُنَيْسُ، يَوْمٌ لَكَ مَعَ عَلِيٍّ، وَيَوْمٌ لَكَ مَعَ ابْنِ الزُّبَيْرِ،
وَيَوْمٌ لَكَ مَعَ ابْنِ الْأَشْعَثِ، وَاللَّهِ لَأَسْتَأْصِلَنَّكَ كما تستأصل
الشاة وَلَأَدْمَغَنَّكَ كَمَا تُدْمَغُ الصَّمْغَةُ} حه‌جاج ناڵێ ئه‌نه‌س به‌ڵكو
ده‌ڵێ ئونه‌یس واته (تصغير) به‌كار ده‌هێنێ له‌زمانی عه‌ره‌بیش ئه‌و صیغه‌یه ده‌شێ
بۆ خۆشه‌ویستی به‌كار بهێنرێ وه ده‌كرێ بۆ بێنرخ كردنیش به‌كار بهێنرێ، حه‌جاج ده‌ڵێ
ئه‌ی ئونه‌یس رۆژێك له‌گه‌ڵ (علي) بووی وه ڕۆژێكیش له‌گه‌ڵ (عه‌بدوڵای كوڕی زوبه‌یر)
بووی وه‌رۆَژێكیش له‌گه‌ڵ (عه‌بدولره‌حمانی كوری ئه‌شعه‌س) بووی، سوێند به‌خوا ده‌بێ
هه‌ڵتكێشم و چاره‌ت بكه‌م (كما تستأصل الشاة) مه‌به‌ستی ئه‌وه‌یه چۆن به‌ران شاخی
ببڕدرێ توانای قۆچانێی نامێنێ ئاوات لێده‌كه‌م وه (َلَأَدْمَغَنَّكَ كَمَا
تُدْمَغُ الصَّمْغَةُ ) وه چۆن دارێك له صمغ
پاكده‌رێته‌وه صمغه‌كه له قه‌دی هه‌ڵكێشرێ ئاوا چاره‌ت ده‌كه‌م.
ئه‌نه‌س
-ڕه‌زای خوای له‌سه‌ر بێ- فه‌رمووی : {إِيَّايَ يعني الأمير أصلحه الله؟} ئه‌میر مه‌به‌ستی منه؟
حه‌جاج ووتی: إياك أعني صك اللَّهُ سَمْعَكَ. (صه‌كکه) به‌مانای به‌یه‌ككه‌وتنی
دوشت دێت لێره مه‌به‌ستی حه‌جاج ئه‌وه‌یه خوا كه‌ڕت كات.
ئه‌نه‌س
-ڕه‌زای خوای له‌سه‌ربێ- له وه‌ڵامدا فه‌رمووی: {إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا
إِلَيْهِ رَاجِعُونَ، وَاللَّهِ لَوْلَا الصِّبْيَةُ الصِّغَارُ مَا بَالَيْتُ
أَيَّ قِتْلَةٍ قُتِلْتُ وَلَا أَيَّ مِيتَةٍ مِتُّ، ثُمَّ خَرَجَ مِنْ عِنْدِ
الْحَجَّاج}.
دوای ئه‌وه‌ی
حه‌جاج به‌جێدێڵێ نامه‌یه‌ك ده‌نوسێ بۆ خه‌لیفه‌ی موسڵمانان (عبدالملك بن مروان).
له‌نامه‌كه‌ی
ده‌نوسێ:{بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ إِلَى عَبْدِ الْمَلِكِ بْنِ
مَرْوَانَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ، أَمَّا بَعْدُ:
فَإِنَّ الْحَجَّاجَ قَالَ لِي هُجراً، وَأَسْمَعَنِي نُكْرًا، وَلَمْ أَكُنْ
لِذَلِكَ أَهْلًا، فَخُذْ لِي عَلَى يَدَيْهِ، فَإِنِّي أَمُتُّ بِخِدْمَتِي
رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَصُحْبَتِي إِيَّاهُ،
والسَّلام عَلَيْكَ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَكَاتُهُ.
له‌و
نامه‌یه سكاڵا له‌سه‌ر حه‌جاج تۆمار ده‌كاو پێی ده‌ڵێ: حه‌جاج قسه‌ی ناشرینی پێ
ووتوم و شایسته‌ی ئه‌و قسانه نیم، مافم وه‌ربگره‌وه ئه‌من خزمه‌ت كارو هاوه‌ڵی
پێغه‌مبه‌ری خوا بوویمه -صلى الله عليه وسلم -.
كه‌نامه‌كه‌ی
ده‌گاته خه‌لیفه عه‌بدولمه‌لیك زۆر توڕه ده‌بێ و دوو نامه ده‌نوسێ یه‌كیان بۆ
ئه‌نه‌سی كوڕی مالیك -ره‌زای خوای له‌سه‌ر بێ- دڵی ڕازی ده‌كاو پێی ده‌ڵێ نامه‌یه‌كم
بۆ حه‌جاج نوسیوه كه نامه‌كه‌ی پێگه‌یشت له‌خزمه‌تكارێكت چاكتر به‌گوێت ده‌كات.
له‌نامه‌كه‌ی
دووه‌میش كه‌بۆ حه‌جاجی نوسیوه پێی ده‌ڵێ :
{ بسم الله الرحمن الرحيم، من أمير المؤمنين عبد الملك بن
مروان إِلَى الْحَجَّاجِ بْنِ يُوسُفَ، أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّكَ عَبْدٌ طَمَتْ
بِكَ الْأُمُورُ، فَسَمَوْتَ فِيهَا وَعَدَوْتَ طَوْرَكَ،وَجَاوَزْتَ قَدْرَكَ،
وَرَكِبْتَ دَاهِيَةً إدَّا،... وَثَبْتَ عَلَى رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ
اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وسلَّم بَيْنَ أَظْهُرِنَا، فَلَمْ تَقْبَلْ لَهُ
إِحْسَانَهُ، ولم تتجاوز له عن إساءته، جرأة منك على الرب عزوجل، وَاسْتِخْفَافًا
مِنْكَ بِالْعَهْدِ، وَاللَّهِ لَوْ أَنَّ الْيَهُودَ والنصارى رأت رجلاً خدم عزير
بن عزرى، وعيسى بن مريم، لعظمته وشرفته وأكرمته وأحبته، بل لو رأوا من خدم حمار
العزير أو خدم حواري المسيح لعظموه وأكرموه، فَكَيْفَ وَهَذَا أَنَسُ بْنُ مَالِكٍ
خَادِمُ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وسلَّم ثَمَانِيَ سِنِينَ يطلعه
على سره ويشاوره في امره ثُمَّ هُوَ مَعَ هَذَا بَقِيَّةٌ مِنْ بَقَايَا
أَصْحَابِهِ، فَإِذَا قَرَأْتَ كِتَابِي هَذَا فَكُنْ أَطْوَعَ لَهُ مِنْ خُفِّهِ
وَنَعْلِهِ، وَإِلَّا أَتَاكَ مني سهم بكل حتف قَاضٍ، وَلِكُلِّ نَبَأٍ
مُسْتَقَرٌّ وَسَوْفَ تَعْلَمُونَ}.
له‌نامه‌كه‌ی
هه‌ره‌شه‌یه‌كی زۆر له‌حه‌جاج ده‌كات و پێی ده‌ڵێ: {تۆ خۆت له‌بیر چووه و عه‌بدێكی
مه‌غروری و سنوری خۆت به‌زاندووه، به‌گژ که‌سێك داهاتووی خزمه‌ت كاری پێغه‌مبه‌ری
خوا بووه -صلى الله عليه وسلم- وه‌ڵاهی جوله‌كه‌و گاور گه‌ر كه‌سێك ببینن خزمه‌تی
عوزه‌یرو عیسای كوری مه‌ریه‌می كردبی ڕێزی ده‌گرن و خۆشیان ده‌وێت، نه‌ك ئه‌وه‌نده
به‌ڵكو گه‌ر كه‌سێك خزمه‌تی گوێدرێژه‌كه عوزێری كردبێ ڕێزی لێده‌گرن و گه‌وره‌ی
ده‌كه‌ن، ئه‌وه ئه‌نه‌سه خزمه‌ت كاری پێغه‌مبه‌ری خوایه و هه‌ر ئه‌وه‌نده‌ش له‌هاوه‌ڵان
له‌سه‌ر ژیان ماون دوای ئه‌وه‌ی نامه‌كه‌م پێت گه‌یشت برۆ دڵی رازی كه‌و له‌پێڵاوه‌که‌ی
چاكتر له بن فه‌رمانی به .
حه‌جاج
كه‌نامه‌كه‌ی خه‌لیفه‌ی پێده‌گا ڕاده‌كاته به‌رده‌رگای ئه‌نه‌سی كوڕی مالیك -ڕه‌زای
خوای له‌سه‌ر بێت- بۆ ئه‌وه‌ی دڵی ڕازی بكات.
لێره ئه‌وه‌ی
گرنگه سه‌رنجی بۆ ڕاكێشین حورمه‌تی هاوه‌ڵانی پێغه‌مبه‌ری خوا -صلى الله عليه
وسلم) ڕق لێ بونه‌وه‌یان نیشانه‌ی نیفاقه هه‌روه‌كو خۆشه‌ویستنیان له باوه‌ڕه،
ئه‌وه مه‌نهه‌جی ئه‌هلی سونه‌ت و جه‌ماعه‌یه، ئه‌وه‌ی خۆی به شوێن كه‌وته‌ی ئه‌و
په‌یڕه‌وه خاوێنه ده‌زانێ ده‌با حوڕمه‌تی هاوه‌ڵانی پێغه‌مبه‌ری
خوا بگرێ -ره‌زای خوایان له‌سه‌ربێت-.
م. سه‌رباز محمد حسن
